Internationales Kulturzentrum in Krakau

Material zur sakralen Kunstgeschichte auf dem östlichen Gebiet der früheren Republik Polen

Wissenschaftliche Redaktion: Jan K. Ostrowski

Teil I: Römisch-katholische Kirchen und Klöster der früheren russischen Wojewodschaft, Band 8

Bearbeitung: Andrzej Betlej, Katarzyna Brzezina, Piotr Krasny, Swiatosław Lenartowicz, Jan K. Ostrowski,

Józef Skrabski, Marek Walczak, Joanna Wolańska, Tomasz Zaucha

KRAKÓW   2000

 

Marek Walczak

 

Pfarrkirche des Hl. Erzengels Michael in Wiesenberg

 

Übersetzung aus dem Polnischen: Elisabeth Gerbrandt

1. Geschichte

Der Ort Wiesenberg liegt 8 km südwestlich von Żółkiew (Galizien). Er entstand im Jahre 1786 als deutsche Kolonie1. Gegenwärtig ist das frühere Wiesenberg ein Teil des Dorfes Mierzwica.

Am Ende des 18. Jahrhunderts begannen die Vorbereitungen zur Errichtung einer Kaplanstelle in Wiesenberg2, die im Jahre 1851 den Status einer Pfarrei erlangte, welche in den Żółkiewer Dekanatskreis einbezogen wurde. Sie umfasste außer Wiesenberg nur ein Dorf – Mierzwica3. Die Kirche in Wiesenberg ist im Jahre 1858 auf Kosten der Pfarrei erbaut worden und wurde im selben Jahr konsekriert 4.

Die nächste Information zu diesem Thema stammt erst vom Jahre 1925 und betrifft den schlechten technischen Zustand der Kirche. Das Gebäude erforderte eine Grunderneuerung wegen des durchfaul­ten Daches. Die Ursachen waren feuchte Mauern. Die Gewölbe drohten einzustürzen, die Wände im oberen Teil des Schiffes zerfielen und die morschen Mauern waren sehr rissig5. Dieser Zustand veranlasste die Schließung der Kirche durch die Żółkiewer Bezirkshauptmannschaft6. Noch im gleichen Jahr wurden die Renovierung und der Ausbau der Kirche7 durchgeführt, indem man eine Verlängerung des Altarraumes in westlicher Richtung und eine Hebung des Daches um 2 Meter vornahm. Im Inneren wurden auf beiden Seiten gemauerte Säulen eingesetzt, auf die sich das Gewölbe stützte. Im Endergebnis sah das Gebäude in der Neugestaltung einzigartig aus. Nach dem Umbau erschien es dreifach größer. Die Arbeitskosten beliefen sich auf 3000 Złloty und wurden durch die Gemeinde gedeckt.

Im Jahre 1937 wurde der Glockenturm abgetragen, der einzufallen drohte und man be­gann einen Neuen aufzubauen, westlich von der Kirche. Die Innenausstattung der Kirche wurde stufenweise im Laufe der dreißi­ger Jahre vervollständigt. Im Jahre 1931 erhöhte man den neuen, gemauerten Hauptaltar des Hl. Michael, in dem wieder das alte, gewiss aus dem 18. Jahrhundert stammende Bild des Heiligen untergebracht wurde. Im Jahre 1936 wurden mit Kosten von 200 Złloty die Altarsäulen mit neuen Holzkapitellen, Bilderrahmen und kleinen Ornamenten vervollständigt. Man kaufte auch einen Holztabernakel für 120 Złloty.

Im Jahre 1937 erhöhte man den Seitenaltar vom Hl. Herzen Jesu, ver­ziert mit Schnitzereien des gekreuzigten Christus und des Hl. Herzens Jesu. Ein Jahr später fügte man den zweiten Seitenaltar der Hl. Jungfrau Maria an, in dem sich das alte Bild der Mutter Gottes befand 8. Die Kirche in Wiesenberg ist in der Zeit des II. Weltkrieges abge­brannt (spätestens im Jahre 1941). Die Ortsbewohner, deutsche Ansiedler, sind weggezogen. Im Jahre 1948 hat man die Kirchenruine zu einem Getreidelager des hiesigen Kolchos entfremdet. Bis zum Jahre 1989 wurde das Gebäude als Verkaufsstelle benutzt. Im Jahre 1994 beschloss man die Umgestaltung der ehemaligen römisch-katholischen Kirche in eine griechisch-katholische Kirche (Cerkiew), was als Konsequenz einen völligen Umbau nach sich zog.

2.   Beschreibung

2.1.     Architektur

Die Kirche steht in der Mitte des früheren Dorfes Wiesenberg (heute im nördlichen Teil des Dorfes Mierzwica) auf einem ovalen Platz. Sie ist in Ost-West-Richtung orientiert, aus Ziegeln gemauert und getüncht. Errichtet auf rechteckigem Grundriss, einschiffig, mit rechteckiger Sakristei vom Osten her. Das Innere ohne Gegenstände. In den Seitenwänden des Schiffes wie üblich drei Rundbogenfenster. An der Westseite ein rechteckiger Zugang.

Die Pfeiler ohne Beiwerk, mit unterschiedlich niedrigem Sockel. Die Eckfassaden sind zusammengefasst in senkrecht vorspringende Stützen. Am Giebel ist der Eingang eine halbkreisförmige Arkade, bekränzt von einem häuschenförmigen Portal, dessen dreieckige Spitze von oben durchschnitten ist. Über dem Schiff ist ein zweiseitig abfallendes Dach. Das Dach über der Sakristei ist pultartig.

 

2.2.     Ausstattung9

3. vergoldeter Messingkelch mit silberner Schale und gleicher Patene; 4. vergoldeter Messingkelch; 5. Messingdose; 6. Messingsammelbüchse.

 

2.3.     Umgebung der Kirche

3. Erhaltungsstand

Bis zur Hälfte der neunziger Jahre war die Kirche eine Ruine, mit zerstörtem Gewölbe, nassen und gesprungenen Wänden, teilweise des Putzes beraubt. Infolge des Umbaus zur "Cerkiew" hat man das Gebäude in einen besseren technischen Status versetzt, indem man die Mauern erhöhte. An der Vorderseite wurden zwei Türme angebaut und auf halber Länge befinden sich ein erhöhter Giebel und eine Kuppel. Es fehlt an Ausstattung.

 

Originaltext:

MIĘDZYNARODOWE CENTRUM KULTURY W KRAKOWIE

MATERIAŁYDO DZIEJÓW SZTUKISAKRALNEJ NA ZIEMIACH WSCHODNICH DAWNEJRZECZYPOSPOLITEJ

Redakcja naukowa Jan K. Ostrowski

CZĘŚĆ I

KOŚCIOŁY I KLASZTORY RZYMSKOKATOLICKIE DAWNEGO WOJEWÓDZTWA RUSKIEGO, TOM 8

Opracowali:

ANDRZEJ BETLEJ, KATARZYNA BRZEZINA, PIOTR KRASNY, SWIATOSŁAW LENARTOWICZ, JAN K. OSTROWSKI, JÓZEF SKRABSKI, MAREK WALCZAK, JOANNA WOLAŃSKA, TOMASZ ZAUCHA

KRAKÓW 2000

 

Marek Walczak

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W WIESENBERGU

 

1. Historia

Miejscowość Wiesenberg, położona 8 km na pd. wsch. od Żółkwi, po­wstała w r. 1786 jako kolonia niemiecka1. Obecnie dawny Wiesenberg stano­wi pn. części wsi Mierzwica. Pod koniec w. XVIII podjęto przygotowania do utworzenia kapelanii w Wiesenbergu2, która zapewne w r. 1851 uzyskała status parafii wchodzącej w skład dekanatu żółkiewskiego i oprócz Wiesenbergu obejmującej tylko jed­ną wieś - Mierzwicę3.

Kościół w Wiesenbergu został zbudowany kosztem parafian w r. 1858 i w tymże roku konsekrowany4. Następna informacja na jego temat pochodzi dopiero z r. 1925 i dotyczy złego stanu technicznego. Budowla wymagała wówczas gruntownego remontu z powodu przegnicia dachu, powodującego zawilgocenia murów. Sklepienia groziły zawaleniem, ściany nawy w górnej części rozsypywały się, a mury kruchty były mocno spękane5. Stan ten spo­wodował zamknięcie kościoła przez starostwo żółkiewskie6. Jeszcze w tym samym roku przeprowadzono remont i rozbudowę kościoła7, która polegała na przedłużeniu świątyni w kierunku zach, i podniesieniu dachu o 2 m. We wnętrzu po obu stronach wstawiono murowane kolumny, na których wspie­rał się strop. W rezultacie budowla w pierwotnym kształcie jednonawowa, po przebudowie przypominała trójnawową. Koszty prac wyniosły 3000 zł i zostały pokryte przez parafian, W r. 1937 rozebrano grożącą zawaleniem dzwon­nicę i rozpoczęto budowę nowej, na zach. od kościoła. Wyposażenie wnętrza uzupełniano stopniowo w ciągu lat trzydziestych. W r. 1931 wzniesiono nowy, murowany ołtarz gł. św. Michała, w którym umieszczono stary, zapewne XVIII-wieczny obraz tego świętego. W r. 1936, kosztem 200 zł dorobiono do kolumn ołtarza nowe kapitele z drewna, ramę obrazu i drobne ornamenty. Kupiono także drewniane tabernakulum za 120 zł. W r. 1937 wzniesiono ołtarz boczny Serca Pana Jezusa, ozdobiony rzeźbami Chrystusa Ukrzyżo­wanego i Najśw. Serca Jezusa. W rok później dodano drugi ołtarz boczny Najśw. Panny Marii, w którym umieszczono stary obraz Matki Boskiej8,

Kościół w Wiesenbergu został spalony w czasie II wojny światowej (naj­później w r. 1941). Zamieszkujący miejscowość osadnicy niemieccy wyje­chali (m.in. do Kolonii). W r. 1948 ruiny kościoła zamieniono na magazyn zboża miejscowego kołchozu. Do r. 1989 budowla była także używana jako sklep. W r. 1994 podjęto decyzję o przekształceniu kościoła w cerkiew grec­kokatolicką,, co w konsekwencji pociągnęło jego całkowitą  przebudowę.

2. Opis

2.1.      Architektura

Kościół jest usytuowany pośrodku dawnej wsi Wiesenberg (obecnie w pn. części wsi Mierzwica), na placu owalnicowym. Orientowany, murowa­ny z cegły, tynkowany. Na rzucie prostokąta, jednoprzestrzenny, z prostokąt­ną zakrystią od wsch. Wnętrze bez artykulacji. W bocznych ścianach nawy po trzy okna prostokątne, zamknięte półkoliście. Od zach. prostokątny otwór wejściowy.

Elewacje bez artykulacji, z wyróżnionym niskim cokołem. Narożniki fa­sady ujęte w zestawione prostopadle uskokowe przypory. Na osi otwór wej­ściowy w półkolistej arkadzie, ujętej w płaski domek portalowy zwieńczony trójkątnym szczytem, ściętym od góry. Nad nawą dach dwuspadowy, nad zakrystią pulpitowy.

 

2.2.       Wyposażenie9

> Ołtarz gł., 1931, uzup. 1936, murowany z cegły, tynkowany, „w stylu barokowym", z 4 kolumnami. W polu obraz Archanioł. Michał, ol.pł., koń. w. XVIII (?). Na antependium obraz Modlitwa w Ogrójcu, ol.pł.

> Ołtarz Najśw. Serca Jezusa, 1937; w polu rzeźba drewniana Chrystus Ukrzyżowany, na mensie rzeźba drewniana Najśw. Serce Jezusa.

> Ołtarz Najśw. Panny Marii, 1938, murowany, tynkowany, w polu obraz Matka Boska, ol.pł.

> Chrzcielnica kamienna.

> Feretrony (2).

> Klęczniki dębowe z kratkami do spowiedzi (2).

> Obrazy: 1. Sw, Antoni; 2. Św. Teresa; 3-16. stacje Drogi Krzyżowej.

> Figurki do żłobka (l2).

> Naczynia liturgiczne:

1. monstrancja promienista mosiężna; 2. kielich srebrny z patenaj 3. kielich mosiężny pozłacany, ze srebrnączarąi takąż patenąj 4. kielich mosiężny pozłacany; 5. puszka mosiężna; 6. kustodia mosięż­na.

> Relikwiarz pozłacany i posrebrzany.

> Sygnaturka o wadze ok. 30 kg.

> Krzyż z blachy mosiężnej z r. 1840, dar Stefana Dołżańskiego.

> Kandelabry dwuramienne (2).

> Lichtarze ołtarzowe (28).

> Szaty liturgiczne: ornaty białe (4), czerwone (4), zielone (2), fioletowe (4), czarny, kapy (4).

> Chorągwie (9).

 

2.3. Otoczenie kościoła

> Dzwonnica murowana z cegły, kryta blachą cynkowaną, 1938, w niej f dzwony:

   1. o wadze ok. 120 kg; 2. o wadze ok. 65 kg.

 

3. Stan zachowania

Do pół. lat dziewięćdziesiątych kościół pozostawał w stanie ruiny, z za­walonymi sklepieniami, zawilgoconymi i spękanymi ścianami, pozbawiony­mi znacznej części tynków. W wyniku przebudowy na cerkiew budowlę przy­wrócono do poprawnego stanu technicznego, jednakże podwyższono jej mury, od frontu dostawiono dwie wieże, a połowie długości wzniesiono psedotransept i kopułę. Brak wyposażenia.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Notatki (Anmerkungen):

1 Lepucki 1938, s. 165.

2 Długosz 1937, s. 141; relacja abpa Ferdynanda Kickiego z r. 1794 stwierdza, że „capelania nondum finaliter

  pro permanenti declarata est". Slownik geograficzny (Geografisehes Wörterbuch), L 13, 1893, s. 421, wymienia

  r. 1782, a Schematismus leopoliensis 1900, s. 46, r. 1772, a więc daty wcześniejsze od założenia kolonii.

  (tauscht Jahr 1782 … und folg­lich frühere Daten ab Gründung der Kolonie)

3 Schematismus leopoliensis 1936, s. 199.

4 Schematismus leopoliensis 1936, s. 199; AALw., b. sygn., Inwentarz kościoła para­fialnego rytu łacińskiego

   w Wiesenbergu, 1938.  (Inventar der Pfarrkirche im lateinischen Ritus in Wiesenberg 1938).

5 AALw., AP-192, list ks. Mariana Kreczyńskiego do kurii lwowskiej, 3 VI 1925. (Brief des Priesters Marian Kreczynski

   an die Lemberger Kurie vom 03.06.1925).

6 AALw., b. sygn., Inwentarz kościola parafialnego rytu łacińskiego w Wiesenbergu, 1938.

7 Schematismus leopoliensis 1936, s. 199.

8 Wszystkie informacje AALw., b. sygn., inwentarz kościola parafialnego tylu lacińskiego w Wiesenbergu,

  1938.

9 Opracowano na podst (Bearbeitet auf der Grundlage) AALw., b. sygn., Inwentarz kościoła parafialnego tylu

  lacińskiego w Wiesenbergu, 1938; pominięto drobne przedmioty. (unberücksichtigt kleiner Sachen).

 

Anhang: Fotos der Wiesenberger Kirche

(bearbeitet von Werner Kraus - nicht  Bestandteil des Beitrages von M. Walczak)