Internationales Kulturzentrum in
Krakau
Material zur sakralen Kunstgeschichte auf dem
östlichen Gebiet der früheren Republik Polen
Wissenschaftliche Redaktion: Jan K. Ostrowski
Teil I: Römisch-katholische Kirchen und Klöster der
früheren russischen Wojewodschaft, Band 8
Bearbeitung: Andrzej Betlej, Katarzyna Brzezina,
Piotr Krasny, Swiatosław Lenartowicz, Jan K. Ostrowski,
Józef Skrabski, Marek Walczak, Joanna Wolańska,
Tomasz Zaucha
KRAKÓW 2000
Marek
Walczak
Pfarrkirche
des Hl. Erzengels Michael in Wiesenberg
Übersetzung aus dem
Polnischen: Elisabeth Gerbrandt
Der Ort Wiesenberg liegt 8 km
südwestlich von Żółkiew (Galizien). Er entstand im Jahre 1786 als
deutsche Kolonie1. Gegenwärtig ist das frühere
Wiesenberg ein Teil des Dorfes Mierzwica.
Am Ende des 18. Jahrhunderts
begannen die Vorbereitungen zur Errichtung einer Kaplanstelle in Wiesenberg2,
die im Jahre 1851 den Status einer Pfarrei erlangte, welche in den
Żółkiewer Dekanatskreis einbezogen wurde. Sie umfasste außer
Wiesenberg nur ein Dorf – Mierzwica3. Die Kirche in Wiesenberg ist
im Jahre 1858 auf Kosten der Pfarrei erbaut worden und wurde im selben Jahr
konsekriert 4.
Die nächste Information zu diesem
Thema stammt erst vom Jahre 1925 und betrifft den schlechten technischen
Zustand der Kirche. Das Gebäude erforderte eine Grunderneuerung wegen des
durchfaulten Daches. Die Ursachen waren feuchte Mauern. Die Gewölbe drohten
einzustürzen, die Wände im oberen Teil des Schiffes zerfielen und die morschen
Mauern waren sehr rissig5. Dieser Zustand veranlasste die Schließung
der Kirche durch die Żółkiewer Bezirkshauptmannschaft6.
Noch im gleichen Jahr wurden die Renovierung und der Ausbau der Kirche7
durchgeführt, indem man eine Verlängerung des Altarraumes in westlicher
Richtung und eine Hebung des Daches um 2 Meter vornahm. Im Inneren wurden auf
beiden Seiten gemauerte Säulen eingesetzt, auf die sich das Gewölbe stützte. Im
Endergebnis sah das Gebäude in der Neugestaltung einzigartig aus. Nach dem
Umbau erschien es dreifach größer. Die Arbeitskosten beliefen sich auf 3000
Złloty und wurden durch die Gemeinde gedeckt.
Im Jahre 1937 wurde der Glockenturm
abgetragen, der einzufallen drohte und man begann einen Neuen aufzubauen,
westlich von der Kirche. Die Innenausstattung der Kirche wurde stufenweise im
Laufe der dreißiger Jahre vervollständigt. Im Jahre 1931 erhöhte man den
neuen, gemauerten Hauptaltar des Hl. Michael, in dem wieder das alte, gewiss
aus dem 18. Jahrhundert stammende Bild des Heiligen untergebracht wurde. Im
Jahre 1936 wurden mit Kosten von 200 Złloty die Altarsäulen mit neuen
Holzkapitellen, Bilderrahmen und kleinen Ornamenten vervollständigt. Man kaufte
auch einen Holztabernakel für 120 Złloty.
Im Jahre 1937 erhöhte man den Seitenaltar
vom Hl. Herzen Jesu, verziert mit Schnitzereien des gekreuzigten Christus und
des Hl. Herzens Jesu. Ein Jahr später fügte man den zweiten Seitenaltar der Hl.
Jungfrau Maria an, in dem sich das alte Bild der Mutter Gottes befand 8.
Die Kirche in Wiesenberg ist in der Zeit des II. Weltkrieges abgebrannt
(spätestens im Jahre 1941). Die Ortsbewohner, deutsche Ansiedler, sind
weggezogen. Im Jahre 1948 hat man die Kirchenruine zu einem Getreidelager des
hiesigen Kolchos entfremdet. Bis zum Jahre 1989 wurde das Gebäude als
Verkaufsstelle benutzt. Im Jahre 1994 beschloss man die Umgestaltung der
ehemaligen römisch-katholischen Kirche in eine griechisch-katholische Kirche
(Cerkiew), was als Konsequenz einen völligen Umbau nach sich zog.
2.1. Architektur
Die Kirche steht in der Mitte des
früheren Dorfes Wiesenberg (heute im nördlichen Teil des Dorfes Mierzwica) auf
einem ovalen Platz. Sie ist in Ost-West-Richtung orientiert, aus Ziegeln
gemauert und getüncht. Errichtet auf rechteckigem Grundriss, einschiffig, mit
rechteckiger Sakristei vom Osten her. Das Innere ohne Gegenstände. In den
Seitenwänden des Schiffes wie üblich drei Rundbogenfenster. An der Westseite
ein rechteckiger Zugang.
Die Pfeiler ohne Beiwerk, mit
unterschiedlich niedrigem Sockel. Die Eckfassaden sind zusammengefasst in
senkrecht vorspringende Stützen. Am Giebel ist der Eingang eine
halbkreisförmige Arkade, bekränzt von einem häuschenförmigen Portal, dessen
dreieckige Spitze von oben durchschnitten ist. Über dem Schiff ist ein
zweiseitig abfallendes Dach. Das Dach über der Sakristei ist pultartig.
2.2. Ausstattung9
3. vergoldeter Messingkelch mit silberner Schale und
gleicher Patene; 4. vergoldeter Messingkelch; 5. Messingdose; 6.
Messingsammelbüchse.
2.3. Umgebung der Kirche
Bis zur Hälfte der neunziger Jahre
war die Kirche eine Ruine, mit zerstörtem Gewölbe, nassen und gesprungenen
Wänden, teilweise des Putzes beraubt. Infolge des Umbaus zur
"Cerkiew" hat man das Gebäude in einen besseren technischen Status versetzt,
indem man die Mauern erhöhte. An der Vorderseite wurden zwei Türme angebaut und
auf halber Länge befinden sich ein erhöhter Giebel und eine Kuppel. Es fehlt an
Ausstattung.
Originaltext:
MIĘDZYNARODOWE
CENTRUM KULTURY W KRAKOWIE
MATERIAŁYDO DZIEJÓW SZTUKISAKRALNEJ NA ZIEMIACH WSCHODNICH
DAWNEJRZECZYPOSPOLITEJ
Redakcja naukowa Jan K. Ostrowski
CZĘŚĆ I
KOŚCIOŁY I KLASZTORY RZYMSKOKATOLICKIE DAWNEGO WOJEWÓDZTWA RUSKIEGO, TOM 8
Opracowali:
ANDRZEJ BETLEJ, KATARZYNA BRZEZINA, PIOTR KRASNY, SWIATOSŁAW
LENARTOWICZ, JAN K. OSTROWSKI, JÓZEF
SKRABSKI, MAREK WALCZAK, JOANNA WOLAŃSKA, TOMASZ ZAUCHA
KRAKÓW 2000
Marek
Walczak
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W WIESENBERGU
1. Historia
Miejscowość
Wiesenberg, położona 8 km na pd. wsch. od Żółkwi, powstała w r. 1786
jako kolonia niemiecka1. Obecnie dawny Wiesenberg stanowi pn. części
wsi Mierzwica. Pod koniec w. XVIII podjęto przygotowania do utworzenia kapelanii w Wiesenbergu2, która zapewne w r.
1851 uzyskała status parafii wchodzącej w skład dekanatu
żółkiewskiego i oprócz Wiesenbergu obejmującej tylko jedną wieś - Mierzwicę3.
Kościół w Wiesenbergu
został zbudowany kosztem parafian w r. 1858 i w tymże roku konsekrowany4.
Następna informacja na jego temat pochodzi dopiero z r. 1925 i dotyczy
złego stanu technicznego. Budowla wymagała wówczas gruntownego remontu z
powodu przegnicia dachu, powodującego zawilgocenia murów. Sklepienia
groziły zawaleniem, ściany nawy w górnej części
rozsypywały się, a mury kruchty były mocno spękane5.
Stan ten spowodował zamknięcie kościoła przez starostwo
żółkiewskie6. Jeszcze w tym samym roku przeprowadzono
remont i rozbudowę kościoła7, która polegała na
przedłużeniu świątyni w kierunku zach, i podniesieniu dachu
o 2 m. We wnętrzu po obu stronach wstawiono murowane kolumny, na
których wspierał
się strop. W rezultacie budowla w pierwotnym kształcie jednonawowa,
po przebudowie
przypominała trójnawową. Koszty prac wyniosły 3000 zł i zostały pokryte przez parafian, W r. 1937
rozebrano grożącą zawaleniem dzwonnicę i rozpoczęto
budowę nowej, na zach. od kościoła. Wyposażenie
wnętrza uzupełniano
stopniowo w ciągu lat trzydziestych. W r. 1931 wzniesiono nowy, murowany ołtarz
gł. św. Michała, w którym umieszczono stary, zapewne XVIII-wieczny obraz tego
świętego. W r. 1936, kosztem 200 zł dorobiono do kolumn ołtarza nowe
kapitele z drewna, ramę obrazu i drobne ornamenty. Kupiono także drewniane
tabernakulum za 120 zł. W r. 1937 wzniesiono ołtarz boczny Serca Pana
Jezusa, ozdobiony rzeźbami Chrystusa Ukrzyżowanego i Najśw. Serca
Jezusa. W rok później dodano drugi ołtarz boczny Najśw.
Panny Marii, w którym umieszczono stary obraz Matki Boskiej8,
Kościół w Wiesenbergu
został spalony w czasie II wojny światowej (najpóźniej w r. 1941). Zamieszkujący
miejscowość osadnicy niemieccy wyjechali (m.in. do Kolonii). W r.
1948 ruiny kościoła zamieniono na magazyn zboża miejscowego
kołchozu. Do r. 1989 budowla była także używana jako sklep.
W r. 1994 podjęto decyzję o przekształceniu kościoła w
cerkiew greckokatolicką,,
co w konsekwencji pociągnęło jego całkowitą przebudowę.
2. Opis
2.1. Architektura
Kościół jest usytuowany
pośrodku dawnej wsi Wiesenberg (obecnie w pn. części wsi Mierzwica), na placu
owalnicowym. Orientowany, murowany z cegły, tynkowany. Na rzucie prostokąta, jednoprzestrzenny, z
prostokątną zakrystią od wsch.
Wnętrze bez artykulacji. W bocznych ścianach nawy po trzy okna prostokątne, zamknięte
półkoliście. Od zach. prostokątny otwór wejściowy.
Elewacje
bez artykulacji, z wyróżnionym
niskim cokołem. Narożniki fasady ujęte w zestawione prostopadle uskokowe
przypory. Na osi otwór wejściowy w półkolistej arkadzie, ujętej
w płaski domek portalowy zwieńczony trójkątnym szczytem, ściętym od góry. Nad nawą dach
dwuspadowy, nad zakrystią pulpitowy.
2.2. Wyposażenie9
> Ołtarz gł., 1931, uzup. 1936, murowany z cegły, tynkowany, „w
stylu barokowym", z 4 kolumnami. W polu
obraz Archanioł. Michał, ol.pł., koń. w. XVIII (?).
Na antependium obraz Modlitwa w Ogrójcu, ol.pł.
> Ołtarz Najśw. Serca Jezusa,
1937; w polu rzeźba drewniana Chrystus Ukrzyżowany, na mensie
rzeźba drewniana Najśw. Serce Jezusa.
> Ołtarz Najśw. Panny Marii, 1938, murowany, tynkowany, w polu obraz
Matka Boska, ol.pł.
> Chrzcielnica kamienna.
> Feretrony (2).
> Klęczniki dębowe z kratkami do
spowiedzi (2).
> Obrazy: 1. Sw, Antoni; 2. Św. Teresa; 3-16. stacje Drogi Krzyżowej.
> Figurki do żłobka (l2).
> Naczynia liturgiczne:
1. monstrancja promienista mosiężna;
2. kielich srebrny z patenaj 3. kielich mosiężny pozłacany, ze
srebrnączarąi takąż patenąj
4. kielich mosiężny pozłacany; 5. puszka mosiężna; 6.
kustodia mosiężna.
> Relikwiarz pozłacany i posrebrzany.
> Sygnaturka o wadze ok. 30 kg.
> Krzyż z blachy mosiężnej z r. 1840, dar Stefana
Dołżańskiego.
> Kandelabry
dwuramienne (2).
> Lichtarze ołtarzowe (28).
> Szaty liturgiczne: ornaty białe (4), czerwone (4), zielone (2), fioletowe (4), czarny, kapy (4).
> Chorągwie (9).
2.3. Otoczenie kościoła
> Dzwonnica murowana z cegły, kryta
blachą cynkowaną, 1938, w niej f dzwony:
1. o wadze ok. 120 kg; 2. o wadze ok. 65 kg.
3.
Stan zachowania
Do
pół. lat
dziewięćdziesiątych kościół pozostawał w stanie
ruiny, z zawalonymi
sklepieniami, zawilgoconymi i spękanymi ścianami, pozbawionymi znacznej części tynków.
W wyniku przebudowy na cerkiew budowlę przywrócono do poprawnego stanu technicznego,
jednakże podwyższono jej mury, od frontu dostawiono dwie wieże, a połowie
długości wzniesiono psedotransept i kopułę. Brak wyposażenia.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Notatki (Anmerkungen):
1 Lepucki 1938, s. 165.
2 Długosz 1937, s. 141; relacja
abpa Ferdynanda Kickiego z r. 1794 stwierdza, że „capelania nondum finaliter
pro permanenti declarata est". Slownik
geograficzny (Geografisehes Wörterbuch), L 13, 1893, s. 421, wymienia
r. 1782, a Schematismus
leopoliensis 1900, s. 46, r. 1772, a więc daty wcześniejsze od założenia kolonii.
(tauscht Jahr 1782 … und folglich frühere Daten ab Gründung der Kolonie)
3 Schematismus
leopoliensis 1936, s. 199.
4 Schematismus
leopoliensis 1936, s. 199; AALw., b. sygn., Inwentarz kościoła parafialnego rytu łacińskiego
w Wiesenbergu, 1938. (Inventar
der Pfarrkirche im lateinischen Ritus in Wiesenberg 1938).
5 AALw., AP-192, list ks. Mariana
Kreczyńskiego do kurii lwowskiej, 3 VI
1925. (Brief des Priesters Marian Kreczynski
an die Lemberger
Kurie vom 03.06.1925).
6 AALw., b. sygn., Inwentarz kościola parafialnego rytu łacińskiego w
Wiesenbergu, 1938.
7 Schematismus leopoliensis 1936,
s. 199.
8
Wszystkie informacje AALw., b. sygn., inwentarz kościola parafialnego tylu
lacińskiego w
Wiesenbergu,
1938.
9
Opracowano na podst (Bearbeitet auf der Grundlage) AALw., b. sygn., Inwentarz kościoła parafialnego tylu
lacińskiego w Wiesenbergu, 1938; pominięto drobne
przedmioty. (unberücksichtigt kleiner Sachen).
Anhang: Fotos der
Wiesenberger Kirche
(bearbeitet von Werner Kraus
- nicht Bestandteil des Beitrages von M.
Walczak)